هاشمی چطور روابط ایران و عربستان را احیا کرد؟/ باوجود ملک سلمان و پسرش، شانسی برای بهبود روابط بین تهران و ریاض وجود دارد؟

در ادامه این گزارش الجزیره آمده است: به این منظور سیدحسین موسویان سفیر سابق ایران در آلمان برای مذاکره با ولیعهد وقت عربستان فرستاده شد. پس از نشست اولیه آن‌ها در شهر کازابلانکا مراکش، وی برای مذاکرات بیشتر با ملک عبدالله در مکان اقامت خصوصی وی به ریاض سفر کرد. پس از سه شب مذاکرات فشرده، طرفین بر مسائل امنیت منطقه‌ای و مناسبات دوجانبه با یکدیگر سخن گفتند و مسیر را برای یک دوره تنش‌زدایی بین دو کشور هموار کرد.
حسین موسویان با یادآوری دیدارش با ملک فهد در سال ۱۹۹۶م. به الجزیره گفت: «پادشاه سعودی از برقراری روابط دوجانبه با ایران بسیار خوشحال بود اما از این که عراق پس از جنگ اول خلیج فارس نتوانست به این اتحاد بپیوندد خیلی ناامید بود.»
وی با اشاره به افزایش همکاری در مسائل امنیتی و تجارت بین رقبای منطقه‌ای گفت: «این توافق روابط دوستانه بین ایران و عربستان سعودی را برای دهه‌های آینده تضمین می‌کند.»
در سال ۱۹۹۸م آیت‌الله رفسنجانی با خوردن آب از باغ فدک (مکان مقدس برای مسلمان شیعه در خارج از مدینه) به عنوان نخستین مقام ارشد ایران بود که پس از انقلاب ایران ۱۹۷۹م از عربستان سعودی دیدار کرد. این دیدار، راه را برای برقراری روابط نزدیک‌تر باز کرد که شاهد سفر رهبران ارشد ایران به عربستان سعودی و همچنین انعقاد توافق امنیتی در زمینه تروریسم و قاچاق مواد مخدر بودیم.
نزدیک سه دهه از زمان نشست سرنوشت‌ساز آن‌ها در پایتخت سنگال در سال ۱۹۹۱م می‌گذرد؛ امروز ایران و عربستان در دو سوی مخالف شکاف‌های سیاسی منطقه‌ای از جنگ یمن، تنش در عراق، بحرین، لبنان و سوریه قرار دارند. تحلیلگران بر این عقیده هستند که کشمکش مستمر بین دو کشور باعث دشمنی و خصومت بیشتر آن‌ها می گردد و هر گونه راه حل دیپلماتیک را با بن بست روبرو می‌کند.
در نشست اتحادیه عرب در روز یک‌شنبه، عربستان سعودی ادعای مداخله آشکار ایران در مسائل داخلی کشورهای عربی را محکوم کرد.
فاکتوری به نام آمریکا
حسین موسویان محقق ارشد دانشگاه پرینستون آمریکا تاکید کرد: «عصر روابط گرم بین ایران و عربستان سعودی پس از تهاجم آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳م. سرد شده است.»
عربستان سعودی با تصمیم جرج بوش رئیس‌جمهور سابق آمریکا در حمله به عراق مخالفت کرد زیرا سرنگونی صدام باعث تقویت قدرت اکثریت شیعه به ضرر اهل سنت شد و موازنه قوای منطقه‌ای به نفع ایران تغییر پیدا کرد.
با این وجود حتی پس از آن ملک عبدالله به حفظ روابط با ایران ادامه داد. وی در سال ۲۰۰۷م از محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور سابق استقبال کرد. با وجود تنش‌های شیعه و سنی در بحرین در سال ۲۰۱۱م، احمدی‌نژاد بار دیگر در سال ۲۰۱۲م به ریاض سفر کرد.
در سال ۲۰۱۵م. پس از مرگ ملک عبدالله و انتقال قدرت به برادر ناتنی‌اش سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، رویکرد تقابل‌جویانه‌تری نسبت به ایران از سوی عربستان اتخاذ شد. در همان سال ایران توافق هسته‌ای با قدرت‌های جهانی امضا کرد.
محجوب زویری یک محقق ایرانی و مدیر مرکز مطالعات خلیح فارس دانشگاه قطر گفت: «زمانی که رئیس‌جمهور اوباما از توافق هسته‌ای ایران حمایت کرد عربستان سعودی کاملا به حاشیه رانده شد.»
وی در سال ۲۰۱۷م. به الجزیره گفت: «با خروج اوباما و قدرت‌یابی ترامپ در سال ۲۰۱۷م. زمینه‌های دستیابی ریاض به جایگاه قدرت در خاورمیانه را فراهم کرده است.»
ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور اولین سفر خارجی خودش را به عربستان سعودی انجام داد. وی همچنین با انتصاب «بازهای» شناخته شده در کابینه‌اش، ایران را به ترک توافق هسته‌ای ایران تهدید کرده است.
زویری گفت: «سعودی‌ها خواهان این هستند که تا زمانی که جمهوری‌خواهان در قدرت هستند شاهد شکست دیپلماتیک و سیاسی ایران باشد و همچنین ایران را منزوی، به حاشیه رانده‌شده و همراه با فشار نشان دهند.»
وی افزود: «با این حال عربستان سعودی خواهان این نیست که ایران به طور کامل از این بازی خارج شود زیرا حضور ایران باعث مشروعیت رهبران جدید سعودی می‌شود. آن‌ها از طریق نشان می‌دهند که برای اهداف داخلی و خارجی خود تهدیدی وجود دارد.»
مداخله عربستان سعودی در یمن در راس یک ائتلاف در مارس ۲۰۱۵م ، مرگ صدها زائر ایرانی در طول حج سال ۲۰۱۵م و اعدام شیخ نمر رهبر شیعه در سال ۲۰۱۶م. موانع بیشتری در روابط بین دو کشور ایجاد کرد. پس از اعدام شیخ نمر، ایرانی‌ها به سفارت عربستان در تهران حمله کردند که منجر به قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور شد.
یک متخصص ایران در موسسه وودرو ویلسون در دانشگاه پرینستون گفت: «تنش‌های فیمابین ایران و عربستان سعودی به حدی رسیده که هر گونه چشم‌انداز گفت‌وگو و پیشرفت دیپلماتیک به شدت کاهش یافته است.»
وی افزود: «اظهارات محمد بن سلمان و عادل الجبیر منعکس‌کننده دیدگاه بازی با حاصل جمع صفر نسبت به ایران و نقش منطقه‌ای آن است. هر دو، ایران را برای مناقشات منطقه‌ای سرزنش می‌کنند و تهران را به عنوان «حامی دولتی تروریسم» توصیف می‌کنند. رهبران سعودی احساس می‌کنند که آن‌ها آخرین کشور عربی است که در مسیر کلی سلطه منطقه‌ای ایران قرار دارند. بنابراین آن‌ها بر این باور هستند که تعامل با آن‌ها به معنای پذیرش وضعیت و نقش منطقه‌ای ایران است.»
وی افزود: «تلاش‌های حسن روحانی و محمدجواد ظریف برای دستیابی به یک توافق با سعودی‌ها به جایی نرسیده است. در سال ۲۰۱۳م حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران به عربستان سعودی پیشنهاد گفت‌وگو داده است. در اکتبر سال ۲۰۱۷م محمدجواد ظریف در یک بخشی از مجله آمریکایی آتلانتیک بر راه حل « برد – برد» تاکید کرد. او همچنین در ژانویه امسال اعلام کرد که ایران خواهان امضای یک «پیمان عدم تجاوز» با همسایگانش است.»
طوسی می‌گوید که مردم ایران به شدت حامی دیپلماسی هستند و می‌تواند به انتخاب روحانی در سال ۲۰۱۷م به عنوان نشانی از حمایت عمومی از سیاست خارجی پراگماتیک (عمل‌گرا) یاد کرد.
وی افزود: «تهدید ترامپ برای خروج از توافق هسته‌ای ایران می‌تواند باعث افزایش شکاف و تفرقه بین ایران و عربستان سعودی گردد. خروج آمریکا تا حد زیادی میزان شانس برای گفت‌وگو و همکاری منطقه‌ای را کاهش و مخالفت ایران با منافع آمریکا در منطقه را افزایش خواهد داد.»