نعل وارونه بر دردهای اقتصاد/ سهم هر ایرانی از پول نفت چقدر است؟

مساله سهم هر ایرانی از پول نفت سال‌هاست به دغدغه‌ای جدی در افکار عمومی ایران تبدیل شده است.
لحاظ کردن یارانه تحت عنوان سهمی از درآمد نفت از سوی بخشی از جامعه ایران از یک سو و همچنین مانور برخی دیگر بر این مساله در قالب سهم هر ایرانی از محل افزایش قیمت فروش فرآورده‌های نفتی در داخل کشور سبب شده است سهم‌خواهی در این حوزه به مساله‌ای جدی در ادبیات اقتصاد سیاسی ایران تبدیل شود.
برآوردهایی غیرکارشناسی و عجیب از سهم هر ایرانی از درآمد نفت در حالی در سطح جامعه مطرح می‌شود که بررسی‌ها نشان می‌دهد درآمد نفتی ایران در قیاس با جمعیت کشور رقم چندان قابل توجهی نیست و توزیع این پول، به فرض محال، در جامعه نیز نمی‌تواند گرهی از مشکلات اقتصادی ایران باز کند.
آدرس غلطی که در این حوزه برخی برای لاپوشانی مساله یا مسائل اصلی بحران‌های اقتصادی در ایران از آن استفاده می‌کنند، خود می‌تواند نعل وارونه‌ای برای درمان دردهای بی‌شمار اقتصاد ایران تلقی شود.

سهم من کو؟
طبق پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته، در سال آینده ایران روزانه ۲میلیون و ۱۳۰هزار بشکه نفت راهی بازارهای جهانی خواهد کرد. در عین حال حجم صادرات میعانات گازی به روزانه ۴۰۰هزار بشکه در روز خواهد رسید. این در حالی است که اگر این سهم را در کنار سهم فروش ۱۰۰هزار بشکه‌ای میعانات گازی به پتروشیمی‌ها قرار دهیم و با اغماض قیمت پیش‌بینی‌شده نفت، یعنی ۵۵ دلار را برای هر بشکه از آن در نظر بگیریم، باز سهم هر ایرانی از درآمد نفتی به حدود ۶۶۲ دلار خواهد رسید که رقمی چندان قابل توجه نیست.
برای روشن‌تر شدن موضوع بهتر است اعداد و ارقامی که در این قیاس مورد استفاده قرار می‌گیرند شفاف شود.
همان گونه که اشاره شد قیمت فروش هر بشکه نفت در سال آینده در حدود ۵۵ دلار در نظر گرفته شده است، قیمت میعانات گازی، به این ترتیب کمتر از ۵۵ دلار خواهد بود اما برای سهولت قیاس قیمت مبنا برای میعانات گازی نیز ۵۵ دلار در هر بشکه در نظر گرفته می‌شود.
در این حالت ایران روزانه ۲میلیون و ۶۰۰هزار بشکه نفت ۵۵ دلاری را عرضه می‌کند. مجموعه درآمد ایران از محل فروش نفت باید در عدد ۳۶۵ روز سال ضرب شود، رقم دقیق این درآمد ۵۲میلیارد و ۲۰۰میلیون دلار است که با توجه به احتمالات رقم بالادستی ۵۳میلیارد دلار محاسبه می‌شود.
این درآمد بدیهی است که باید به ریال تبدیل شود. طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته در بودجه، رقم دلاری حاصل باید در ۳۸۵۰ تومان، یعنی نرخ معادل دلار در لایحه بودجه سال آینده ضرب شود.
در این صورت کل رقم ریالی حاصل از فروش نفت ۲۰۳هزارمیلیارد تومان خواهد بود که با تقسیم بر جمعیت ۸۰میلیون نفری ایران، سهم هر فرد ایرانی از این درآمد ۲میلیون و ۵۵۰هزار و ۶۲۵ تومان می‌شود. حتی اگر قیمت دلار ۴۲۰۰ تومان، یعنی نرخ متوسط دلار در بازار آزاد برای این محاسبه لحاظ شود، باز این درآمد به حدود ۲میلیون ۷۸۲هزار و ۵۰۰ تومان می‌رسد که با رقم ۲۳۱هزار و ۸۷۵ تومان برابری می‌کند.
این پیش‌بینی برای سال آینده است و در سال جاری رقم تقریبا و تحقیقا از این میزان کمتر خواهد بود. به این ترتیب سهم هر ایرانی از پول نفت در سال آینده برابر با ۲۱۲هزار و ۵۵۲ تومان تا ۲۳۱هزار و ۸۷۵ تومان خواهد بود.
اما در شرایط کنونی پول نفت در کجا هزینه می‌شود؟
بی‌تردید اغلب کشورهای نفت‌خیز، درآمد نفتی خود را در ساختار و روش‌هایی برای نسل حاضر و آتی هزینه می‌کنند. ایران سال‌ها در غیاب سیستم ذخیره‌سازی درآمد نفت، نفت را به عنوان سرمایه‌ای برای نسل حاضر در نظر می‌گرفت و با هزینه‌کرد تمام منابع حاصل از آن، نسل آینده را بی‌بهره می‌گذاشت این در حالی است که نفت درآمدی بین‌النسلی ایجاد کرده و بی‌تردید هزینه تمام و کمال این درآمد برای هیچ کشوری مسیر توسعه را نمی‌گشاید.
پول نفت کجا می‌رود؟
طبق قانون در شرایط کنونی درآمد حاصل از نفت در سه حوزه هزینه می‌شود؛ اول شرکت ملی نفت سهمی از این درآمد را بابت هزینه‌های استخراج نفت و اداره امور پروژه‌های نفتی به خود اختصاص می‌دهد. در عین حال صندوق توسعه ملی برای پروژه‌های توسعه‌ای سهمی از این درامد را ذخیره می‌کند و بخش سوم نیز سهمی است که برای هزینه‌کرد در قالب بودجه در نظر گرفته می‌شود.
سهم شرکت ملی نفت از درآمدهای حاصل شده برابر ۱۴٫۵ درصد و سهم صندوق توسعه ملی برابر با ۳۲ درصد است که اولی طبق محاسبات مذکور حدود ۲۹٫۵هزارمیلیارد تومان و دومی حدود ۶۲٫۵هزارمیلیارد تومان است. بر این اساس ۱۱۱هزار میلیارد تومان نیز برای هزینه‌کرد در قالب بودجه کل کشور باقی می‌ماند.
باید توجه داشت که دولت در تبصره‌های ماده واحده بودجه درخواست کرده که حدود ۲۱هزار میلیارد تومان از سهم صندوق توسعه را برای بودجه مصرف کند. به این ترتیب کل رقم نفت در بودجه دولت حدود ۱۳۲هزار میلیارد تومان است. بر این اساس به منظور ساده‌سازی محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس اعداد تقریبی را در نظر گرفته است.
حالا اگر سهم سفره هر ایرانی از بودجه قابل هزینه نفت در لایحه بودجه مد نظر باشد به رقم ۱میلیون و ۶۵۰هزار تومان در سال یا ۱۳۷هزار تومان در ماه می‌رسیم.
کسانی که منطق نادرست سهم‌خواهی از درآمد نفتی را پیگیری می‌کنند درباره نحوه تامین هزینه‌های کشور بابت اداره بیمارستان‌ها، ارتش، پلیس راهنمایی و رانندگی، پاسگاه‌ها، مرزها و … اطلاعاتی را منتشر نمی‌کنند.
بدیهی است توزیع درآمد نفتی میان مردم و معطل گذاشتن امور جاری و عمرانی کشور حتی برای یک ماه معنایی جز سقوط اقتصادی در بر نخواهد داشت از این رو آدرس غلطی که در این حوزه دست به دست می‌شود، تنها زمینه غفلت از مشکلات اصلی را فراهم می‌کند. ضمن اینکه در شرایط کنونی وابستگی بودجه کشور به نفت در حدود ۳۶ درصد است.