خانم‌ها به شروط ضمن عقد توجه کنند!
خانواده به‌عنوان بنیادی‌ترین رکن در ایجاد جوامع پایدار و توسعه یافته همواره از توجه خاصی برخوردار بوده است، بر اساس فقه اسلامی و قانون مدنی ایران، ازدواج قراردادی است که در آن حقوق و تکالیف متفاوتی به زن و مرد داده می‌شود.
هنگامی که بین دو طرف قراردادی بسته می‌شود، افراد می‌توانند علاوه بر تعهداتی که قانوناً با امضای قرارداد برعهده آنها گذاشته می‌شود، شرایطی را به عقد اضافه کنند که دو طرف ملتزم به رفتار بر اساس آن هم باشند.
” شروط ضمن عقد ازدواج”، تعهداتی است که در حین ازدواج با توافق زن و شوهر وارد مفاد قرارداد ازدواج آنها می‌شود. این شروط را می‌توان در سند رسمی ازدواج ذکر کرده و با امضای دو طرف رسمیت داد. این شروط در قانون ذکر نشده‌اند اما درحال حاضر سندهای ازدواج دارای شروط از پیش چاپ شده‌است و می‌توان انتخاب طرفین چه در هنگام ازدواج و چه پس از آن انتخاب می‌شوند.
شروط ضمن عقد در صورتی صحیح است و قانون از آن حمایت می‌کند که مخالفتی با اصل قرارداد و آن چیزی که طرفین عقد برای رسیدن به آن قرارداد بسته‌اند و قوانین آمره نداشته باشند.
از آنجا که آثار ناشی از این شروط بسیار با اهمیت، است توصیه می‌شود برای تنظیم آن حتما از وکیل یا مشاور حقوقی مجرب کمک بگیرید. از آنجا که عقدنامه ازدواج یک سند حقوقی است، چگونگی تنظیم متن این شروط از اهمیت بالایی برخوردار است، چراکه هر واژه می‌تواند تغییری در مفهوم و حیطه اعمال شرط ایجاد کند یا حتی باعث ابطال آن شود.
در سال‌های اخیر خانم‌ها بیشتر به مهریه‌های زیاد توجه می‌کنند؛ اما مهریه ضامن محکمی برای زندگی نیست. متأسفانه در کشور ما زنان هنگام ازدواج به لباس بیشتر از ” شرایط ضمن عقد” خود توجه دارند!، خانم‌هایی که در سن ازدواج هستند توجه کنند که پیش از ازدواج با یک وکیل مشورت کنند تا شرایط ضمن عقد را به صورت رسمی ثبت و در صورت بروز مشکل بتوانند از آن استفاده کنند، در بسیاری از موارد به دلیل این که شروط ضمن عقد به درستی بیان نشده است، افراد حق خود را نمی‌دانند و با مشکل مواجه می‌شوند. باید در قانون ازدواج و طلاق بازنگری شود.
برای آگاهی بانوان با شروط ضمن عقد با ” بابک اکبری پور”، وکیل پایه یک دادگستری در ملایر گفت و گویی داشتیم که در پی می آید:
■ شروط ضمن عقد ازدواج در زندگی زناشویی چه اهمتی دارد و آیا باید مستقیماً زیر نظر وکیل دادگستری تنظیم شود؟
برای پاسخ به این سوال می بایست به ماده ۱۰ قانون مدنی اشاره کرد که می گوید: قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد کرده اند در صورتیکه مخالف صریح قانون نباشد نافذ است، بنابراین در عقد نکاح دائم هرگونه توافقی که بین یک زن و یک مرد صورت پذیرد، در صورتی که مخالف شرع و قانون نباشد قانونگذار و مراجع قضایی از آن حمایت می کنند، در مورد قسمت دوم سوال نیز باید گفت هیچ اجباری مبنی بر ثبت شروط ضمن عقد زیر نظر وکلای دادگستری نیست، اما بهتر است زوجین قبل از قبول شروط ضمن عقد و امضاء ذیل آن از نظر و مشاوره وکلای دادگستری استفاده کنند.
■ بعضی از سردفترها گاهی شروط ضمن عقد را نمی‌پذیرند و از ثبت آنها خودداری می‌کنند، آیا این کار آنها مطابق قانونی است؟
بر اساس متن بخشنامه قوه قضائیه، در راستای جلوگیری از سرگردانی زوجین که گاهی موجب بروز اختلافاتی نیز شده است هنگام تنظیم و ثبت واقعه ازدواج در صورت درخواست زوجین نسبت به درج سایر شروط مورد توافق در سند ازدواج باید اقدام شود و بنابراین سردفتر ازدواج مکلف به درج کلیه شروط ضمن عقد مورد توافق بین زوجین است و حق امتناع از ثبت آنرا ندارد.
■ نمونه‌هایی از شروط ضمن عقد ازدواج را ذکر بفرمائید؟
شروط ضمن عقد ازدواج دو دسته اند؛ دسته اول شروط از پیش تعیین شده‌ای که در تمامی عقدنامه‌ها موجود است و بدون نیاز و درخواست از دفتر ازدواج به شکل تایپ شده وجود دارند، این مورد بین وکلا و قضات به شروط ۱۲ گانه مشهورند.
دسته دوم شروط مازادی که زوجین تمایل دارند بر شروط دیگر اضافه کنند؛ از شروط متداول می توان به حق طلاق در صورت ابتلای زوج به امراض صعب العلاج به نحوی که دوام زندگی زناشویی برای زوجه مخاطره انگیز باشد یا ابتلای زوج به هرگونه اعتیاد مضری که به تشخیص دادگاه به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد، اشاره کرد. از شروط دسته دوم می توان به شرط حق تحصیل، شرط حق اشتغال و شرط حق خروج از کشور اشاره کرد.
■ وظایف دفاتر رسمی ازدواج در زمینه توجیه کامل زوج و زوجه و رعایت حقوق زوجه در زمان عقد چیست؟
در این مورد نیز باید گفت شروطی که ضمن عقد پیش‌بینی شده، سردفتر مکلف است قبل از اجرای عقد آنها را برای زوجین قرائت و مفهوم آن را به زوجین تفهیم کند تا هر شرطی که مورد قبول آنهاست، امضا شود.
■ لطفا در مورد ” شرط تنصیف اموال” توضیح بفرمائید؟ آیا در ایران اجرا می شود؟
یکی از شروط ضمن عقد مندرج در عقدنامه ” شرط تنصیف دارایی” است که به طور خلاصه به شرح آن می پردازیم؛ چنانچه طلاق به درخواست زوجه نباشد و طبق تشخیص دادگاه تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء رفتار و اخلاق وی نباشد، زوج مکلف است تا نصف دارایی موجود خود را که در ایام زناشویی با زوجه به دست آورده یا معادل آنرا بصورت بلاعوض به زوجه منتقل کند. البته تعریف صورت گرفته دارای نکات بسیاری است که از حوصله بحث خارج است، اما خوانندگان می توانند با دقت به تعریف شرط تنصیف به نکات آن پی ببرند. در مورد قسمت آخر سوال نیز پاسخ مثبت است و زوجه می تواند با توجه به تعریف ” شرط تنصیف” مالک نصف دارایی زوج یا معادل آن شود.
■ بر اساس قانون مرد نمی تواند با داشتن زن، همسر دوم اختیار کند مگر با اجازه دادگاه، چه عواملی باعث می شود تا دادگاه به مرد اجازه تجدید فراش و ازدواج دوباره دهد؟
در مورد این سوال نیز مرد نمی تواند با داشتن زن، همسر دوم اختیار کند مگر در اینگونه موارد: رضایت همسر اول، عدم توانایی همسر اول به ایفای وظایف زناشویی، عدم تمکین، ابتلای زن به جنون یا امراض صعب العلاج، محکومیت زن به حبس بیش از پنج سال، ابتلای زن به اعتیاد مضر، عقیم بودن زن، ترک زندگی خانوادگی از سوی زن و غایب و مفقود الاثر شدن زن.
■ آیا ذکر شروط در سند ازدواج کفایت می‌کند و یا دادن وکالت برای طلاق به زوجه باید در دفتر خانه اسناد رسمی ثبت شود؟
در پاسخ به این سوال باید گفت شروط ضمن عقد در طلاق و وکالت برای طلاق دو مقوله نزدیک به هم اما متفاوتند؛ در مورد شروط ضمن عقد به فرض با تحقق یکی از شرایط ضمن عقد مثلا اعتیاد مضر زوج یا حبس بیش از پنج سال وی و اثبات آن در دادگاه توسط زوجه، زن می‌تواند با استفاده از وکالت ضمن عقد و طی تشریفات قانونی و قطعیت حکم صادره نسبت به اجرای طلاق اقدام کند، اما در وکالت در طلاق، مرد به زن وکالت در طلاق را اعطا می‌کند کما اینکه امکان دارد زوج هیچگونه تخلفی از شروط ضمن عقد نکرده باشد، در حقیقت در زمانی که زوجه از زوج وکالت در طلاق را أخذ می‌کند، می‌تواند با مراجعه به مراجع قضایی و بدون اثبات تخلفی از سوی زوج، نسبت به طلاق خود اقدام کند.
■ شروط ضمن عقد در استحکام خانواده موثر است به این دلیل که در جامعه ما این طور که در پرونده‌ها شاهد هستیم متأسفانه بیشتر تخلفات از ناحیه مرد است و خانم‌ها در فروپاشی زندگی کمتر مقصر هستند، در این مورد توضیح بفرمائید؟
بیش از ۹۰ درصد از پرونده‌هایی که زوجه از شرط ضمن عقد برای طلاق خودش استفاده می کند تخلفات از سوی زوج صورت گرفته است، به عنوان مثال مرد اعتیاد دارد یا اینکه زن را مورد ضرب و جرح قرار می‌دهد، در اینگونه موارد علم و آگاهی زوجه نسبت به حق و حقوق خود و شروط ضمن عقد کمک شایانی توجهی به وی می‌کند و توصیه می‌شود در این گونه موارد زوجه با استفاده از وکیل دادگستری یا مشاوره‌های ایشان، نسبت به استیفای حق و حقوق خود اقدام کند.
■ فرهنگ سازی مهمترین راه هضم شرایط ضمن عقد است، چه ارگان‌ها و نهادهایی باید در این زمینه ورود پیدا کنند؟
به نظر بنده جدای از مراکزی که وظیفه اطلاع رسانی در این ارتباط را دارند، رسانه‌های جمعی از جمله صدا و سیما، روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها می‌توانند نقش مهمی در این زمینه را ایفا کنند و زوجین را نسبت به حق و حقوقی که نسبت به هم دارند آگاه سازد، البته در سال‌های اخیر معاونت اجتماعی قوه قضائیه گام‌های مهمی در این ارتباط برداشته است.
■ با توجه به افزایش چشمگیر آمار طلاق، توصیه کارشناسی شما به عنوان یک فرد متخصص در این زمینه به زوج های جوان قبل از عقد ازدواج چیست؟
زوجین باید بدانند در سند ازدواج چه چیزی نوشته می‌شود و بر اهمیت آن واقف باشند، اصولا زن و مرد در هنگام ازدواج به علت هیجان یا عجله برای مراسم عروسی بدون دقت و مطالعه اقدام به امضای شروط ضمن عقد می‌کنند، بدون اینکه بدانند همه این موارد مسئولیت دارد، پس توصیه می شود حتما موارد این سند مورد مطالعه قرار گرفته و مطالبی که بین آنها توافق شده و راضی هستند را امضا کنند، زیرا پس از امضا متعهد به انجام آن می‌شوند.