از میانجی منفعل تا هشدار به تهران؛ اروپا تغییر موضع داده؟

رویداد۲۴ نوشت: درباره شکننده بودن آتش بس بین ایران و اسرائیل تقریبا تردیدی نیست و شاهدیم که وضعیت به مرور پیچیده‌تر می‌شود. تکلیف رافائل گروسی و آژانس، دونالد ترامپ و اسرائیل که در روزهای اخیر مدام به نحوی خط و نشان کشیده و تهدید کرده‌اند، روشن است، اما اروپا که پیش از این بر بازگشت به مسیر دیپلماسی تاکید داشت، اکنون مواضعی گرفته که قابل تامل است.

اتحادیه اروپا و تروئیکای اروپایی درحالی خواستار بازگشت ایران به همکاری با آژانس شده که پیش از این تاکید می‌کردند هنوز راه مذاکره کاملاً مسدود نیست.

بیانیه تروئیکای اروپا؛ ایران را از توقف همکاری با آژانس برحذر دارید

در یکی از صریح‌ترین مواضع روزهای اخیر، تروئیکای اروپا (آلمان، فرانسه و بریتانیا) در بیانیه‌ای اعلام کردند که ایران باید از هرگونه اقدام برای تعلیق یا کاهش همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خودداری کند.

این بیانیه بدون توجه به حملات اسرائیل و آمریکا به تأسیسات اتمی ایران، صرفاً بر تداوم تعهدات پادمانی تهران تمرکز کرده و نسبت به «تهدیدات مطرح‌شده علیه رافائل گروسی» نیز هشدار داده است. این بیانیه عملاً موضعی نسبتاً جانبدارانه تلقی شده و مورد انتقاد مقامات ایرانی قرار گرفته است.

اجلاس بروکسل؛ دیپلماسی هنوز نمرده است

این موضع اروپا که یک چرخش عیان به سوی مواضع آژانس و آمریکا است، در حالی اتخاذ شده که هفته گذشته، وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا در بروکسل گردهم آمده بودند تا درباره تحولات اخیر در خاورمیانه، از جمله درگیری‌های ایران و اسرائیل، رایزنی کنند. در جمع‌بندی آن نشست، مقامات اروپایی ضمن ابراز نگرانی شدید از احتمال آغاز فاز دوم جنگ، تأکید کردند که تنها راه‌حل پایدار، بازگشت طرفین به مسیر گفت‌وگوهای فنی و سیاسی است. اروپا خواهان بازگرداندن بازرسان آژانس به ایران، تنش‌زدایی عملی و ازسرگیری همکاری‌های پادمانی شده است.

مواضع پایتخت‌ها؛ تردید میان دیپلماسی و فشار

شکاف در مواضع کشورهای اروپایی، اما وقتی مشخص‌تر می‌شود که مواضع اعلامی این کشورها را به صورت جداگانه نیز در نظر بگیریم. مثلا صدراعظم آلمان ضمن اعلام حمایت از «حق دفاع اسرائیل» در برابر تهدیدات احتمالی هسته‌ای، اعلام کرد که کشورش آماده نقش‌آفرینی در مسیرهای دیپلماتیک نیز هست.

او ضمن جانبداری از اسرائیل حملات اخیر را «پاسخ به تهدید» خواند، اما گفت که ادامه مسیر باید از طریق گفت‌وگو و نظارت فنی باشد.

در مقابل فرانسه بیش از همه برای بازگشت به مذاکره تلاش کرد. دفتر ریاست‌جمهوری فرانسه، ضمن هشدار به ایران درباره «احتمال تبعات خروج از همکاری با آژانس»، همچنان معتقد است که امکان احیای گفت‌وگوهای فنی در چارچوب توافق پیشین (برجام یا نسخه‌ای تعدیل‌شده از آن) وجود دارد.

فرانسه تأکید کرده است که برای اعتمادسازی، طرفین باید از اقدامات تحریک‌آمیز پرهیز کنند.

بریتانیا نیز موضع مشابهی اتخاذ کرده و در کنار هشدار به ایران درباره قطع همکاری با آژانس، از آمادگی برای ایفای نقش میانجی‌گر در صورت پایبندی ایران به شفافیت خبر داده است.

واکنش ایران به اروپا

مقامات ایرانی نیز از آنچه «جانبداری آشکار اروپا از مواضع واشنگتن و تل‌آویو» خوانده‌اند، انتقاد کرده و تاکید کرده‌اند که گزارش آژانس و فضای رسانه‌ای پیرامون آن، مقدمه‌ای برای حمله نظامی غیرقانونی بوده است.

در عین حال ایران هنوز مسیر دیپلماتیک را نبسته است و شرط ازسرگیری همکاری را در محکومیت رسمی تجاوز نظامی اسرائیل و تضمین عدم تکرار آن دانسته است.

اروپا در چه موقعیتی قرار دارد؟

با مرور مواضع کشورهای اروپایی در روزهای اخیر، می‌توان گفت که اروپا در مواجهه با بحران ایران ـ اسرائیل، عملاً سیاستی «دوگانه» اتخاذ کرده است. از یک سو، تلاش برای حفظ محوریت نهادهای بین‌المللی مانند آژانس و بازگرداندن ایران به همکاری پادمانی؛ از سوی دیگر هم تلاش برای جلوگیری از شعله‌ور شدن جنگی جدید در منطقه با حفظ روزنه‌های مذاکره.

موضع جانبدارانه اروپا در قبال حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران، و چشم‌پوشی از منشأ تنش یعنی عملیات نظامی اسرائیل با چراغ سبز آمریکا، باعث شده اعتماد تهران به بی‌طرفی اروپا کاهش یابد.

در واقع اروپا تا اینجای کار نقش یک «میانجی منفعل» را ایفا کرده است؛ نه توان فشار جدی بر آمریکا و اسرائیل را دارد، و نه اعتماد ایران را کاملاً جلب می‌کند. با این حال، در صورت افزایش تنش‌ها و شروع دوباره درگیری‌ها، ممکن است که اتحادیه اروپا نیز تحت فشار افکار عمومی و بحران انرژی ناچار به مداخله سیاسی فعال‌تر شود.

اروپا در ماجرای ایران و اسرائیل، همچنان رویای بازگرداندن میز مذاکره را در سر دارد؛ اما تا زمانی که نتواند از جانبداری فاصله بگیرد و اعتماد تهران را بازسازی کند، نقش آن در بهترین حالت، حفظ وضع موجود خواهد بود.

روشن است که اگر ایران و غرب بتوانند به توافقی درباره چارچوب جدید همکاری فنی برسند، احتمال نقش‌آفرینی مثبت اروپا نیز بیشتر خواهد شد. در غیر این صورت، درگیری نظامی مجدد گزینه روی میز خواهد بود و اروپا هم به حاشیه خواهد رفت.