جدیدترین خبر از احیای برجام/ بیانیه تروئیکای اروپایی مسیر شکست را هموار کرد؟
ایران و آمریکا به عنوان طرف‌های اصلی مذاکرات برجام هر دو خواهان احیای این دور از مذاکرات هستند ولی در طرفی دیگر هیچ کدام از مواضع خود کوتاه نمی‌آیند.
به نقل از تجارت نیوز، ذشاید مهم‌ترین خبر روز گذشته از برجام این بود که فرانسه، آلمان و انگلیس روز با صدور بیانیه مشترکی مدعی شدند که ایران از فرصت دیپلماتیک حساس خود استفاده نکرده است.
مذاکرات در مسیر شکست افتاد؟
حدود یک ماه و نیم قبل اروپا پس از چند ماه وقفه در مذاکرات با دولت سیزدهم مجموعه‌ای تهیه کردند برای اینکه مذاکرات مجدد به جریان بیفتد. آقای بورل اعلام کرد که این مجموعه در اختیار دو طرف قرار می‌گیرد. ایران و آمریکا پاسخ‌های خود را به این متن پیشنهادی دادند. اما این اتفاق این در حالی بود که این روند خلاف روال مذاکرات و طرح پیشنهادی آقای بورل به عنوان نماینده اروپا بود. نکته‌ای که قابل توجه بود نیز روش برخورد با متن بود که خلاف روند مذاکرات بود. چرا که ما باید قبل از متن پیشنهادی بورل ملاحظات خود را به او منتقل می‌کردیم. باید تاکید می‌کردیم که اگر قرار است متنی تهیه شود باید ملاحظات ما در آن رعایت شود.
اکنون نیز در این روند در نهایت آنها شکست مذاکرات را به گردن ما انداختند. همانطور که مواضع اروپایی‌ها در این راستا شده است. بنابراین می‌شد قبل از دریافت متن پیشنهادی ملاحظات را به اروپایی‌ها منتقل کرد.
بنابراین اگر این چهار شرط را پیش از این به اتحادیه اروپا به عنوان واسطه انتقال می‌دادیم فضای امروز علیه ما ایجاد نمی‌شد. چراکه اکنون در رسانه‌های غربی به شدت علیه ایران فضاسازی شده و مدعی هستند که ایران خواهان به نتیجه رسیدن مذاکرات نیست و می‌خواهد با مذاکره برای اقدامات پنهان خود زمان بخرد. این اتهام امروز علیه ما در رسانه‌های بین‌المللی به ویژه پس از بیانیه دیروز اروپایی‌ها مطرح شده است.
چرا بیانیه تروئیکای اروپایی در این شرایط صادر شد؟
چون جلسه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی به زودی تشکیل می‌شود و اذهان به سمتی می‌روند که آنها در حال زمینه‌سازی برای اقدام علیه ایران هستند. بنابراین آنها در مجموع وانمود کنند که می‌خواهند مذاکرات به نتیجه برسد و دست کم در این زمینه تلاش می‌کنند. اینکه مذاکرات در چارچوب برجام بماند، موضع آن‌هاست اما لحن ادبیات آنها غیرسازنده است.
ممکن است در ازای تحریم‌ها سختی‌هایی هم بر کشور تحمیل شود اما آنچه اروپایی‌ها دنبال آن هستند نیز تحقق نخواهد یافت و عکس آن رخ می‌دهد. بار اول نیست و بار آخر هم نخواهد بود. روش مذاکره از سر موضع برابر نه موضع نابرابر با فشار سیاسی و تبلیغاتی منجر به سرانجام رسیدن مذاکرات نمی‌شود.
سنگ‌اندازی آلبانی در توافق هستهای
دولت آلبانی هفته گذشته اعلام کرد ایران در حمله سایبری ماه جولای مشارکت داشته است. این تنش در میانه تلاش‌ها برای احیای برجام به وقوع پیوسته است. جورجیو کافایرو، تحلیل‌گر میدل‌ایست آی، با انتشار یادداشتی با عنوان «چگونه شکاف آلبانی و ایران می‌تواند به نفع اسرائیل و جمهوری‌خواهان آمریکا باشد؟» به بررسی تاثیر این مسئله در به ثمر رسیدن توافق هستهای پرداخته است.
به طور کلی، سیاست‌های آلبانی بیشتر مبتنی بر تمایل این کشور برای تضمین یک اتحاد آهنین با واشنگتن بوده است تا تمایلی برای آسیب رساندن به ایران.
ووک ووکسانوویچ، پژوهشگر ارشد مرکز سیاست امنیتی بلگراد گفت: آلبانی به طور مکرر از ایران برای نزدیکی به ایالات متحده استفاده می‌کند. زیرا بنای سیاست خارجی خود را در اتحاد با آمریکا و اسرائیل قرار داده است.
ووکسانوویچ افزود: با این حال، با میزبانی از مجاهدین خلق، آلبانی به طور غیرمستقیم در بازی‌های قدرت خاورمیانه درگیر شده است.
در ادامه، اسرائیل مایل است از اقدامات آلبانی برای افزایش فشار بین‌المللی علیه تهران، در بحبوحه ترس از احیای توافق هستهای ایران، سرمایه‌گذاری کند. آوی پازنر، سفیر سابق اسرائیل در فرانسه و ایتالیا، تیرانا را به دلیل داشتن «شجاعت قطع روابط خود با ایران» ستوده و از سایر کشورها خواسته است که آلبانی را «سرمشق» قرار دهند.
آمریکا برای توافق وقت‌کشی می‌کند
یک کارشناس مسائل بین‌الملل معتقد است: اگر آمریکا منافعش اقتضا کند که با ایران توافق کند، منتظر نتیجه انتخابات کنگره یا پارلمان اسرائیل نمی‌شود. اگر هم منافعش اقتضا نکند چه بایدن شکست بخورد چه پیروز شود، توافق نمی‌کند.
حسن بهشتی‌پور با اشاره به تحولات اخیر مرتبط با برجام و مذاکرات میان ایران و آمریکا و کم شدن انتظارها از این که در این مقطع طرف‌ها به نتیجه برسند گفت: این که مذاکرات متوقف شده باشد درست نیست. به هر حال تلاش‌هایی دارد می‌شود که به شکلی طرف‌ها به ویژه ایران و آمریکا انعطاف بیشتری نشان دهند.
وی ادامه داد: این طرف آمریکایی است که بلاتکلیف است و با توجه به فشارهای داخل به بایدن انعطاف و اراده لازم را برای توافق نشان نمی‌دهد، اما روشن است که طرف‌های مختلف سعی دارند راه‌حلی برای این گره باز کنند.
برجام بر انتخابات آمریکا تاثیرگذار است؟
بهشتی‌پور درباره تاثیر مذاکرات احیای برجام بر روند پیروزی بایدن در انتخابات کنگره اظهار کرد: معتقدم سیاست خارجی دولت‌ها در آمریکا یا اصلا تاثیر ندارد یا اگر هم دارد آن بخشی از آن مهم است که روی سیاست داخلی تاثیر می‌گذارد. به طور مثال اگر اقدامی از آمریکا باعث گشایش بازار انرژی این کشور شود، آن مساله روی انتخابات تاثیر می‌گذارد. اما از منظر سیاست خارجی فرض کنیم بایدن به توافق برسد این گونه نیست که فکر کنیم لزوما شانسش برای پیروز شدن در انتخابات افزایش می‌یابد.
این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه خطای راهبردی و تحلیلی است که برخی می‌گویند آمریکا برای توافق با ایران و بازگشت به برجام منتظر انتخابات آبان می‌ماند افزود: گیر اصلی این است که در شرایط فعلی بایدن حاضر به توافق نیست.
بهشتی‌پور تاکید کرد: الان مشکل توافق و بازگشت به برجام، آمریکاست. ایران هر آنچه می‌توانست انعطاف نشان داد. معتقدم ایران خیلی معقول و منطقی برخورد کرده است اما مشخص نیست طرف آمریکایی در این میان دنبال چیست که برای توافق وقت کشی می‌کند؟
برجام از سه منظر مهم است
این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به اینکه برخی معتقدند برجام دیگر ماهیت استراتژیک خود را از دست داده است اظهار کرد: این اظهارنظرها، حرف‌های مخالفان برجام است که به روز شده و می‌گویند که برجام دیگر فایده استراتژیک ندارد. برجام جنبه سیاسی، اقتصادی، امنیتی دارد. اینکه ما در ایران بیشتر به بعد اقتصادی مخصوصا در یکی دو سال اخیر پرداختیم دلیل نمی‌شود که ابعاد دیگر آن از بین رفته باشد. اساسا از اول هم برجام ابعاد سیاسی و امنیتی‌اش برای منطقه قابل توجه بود.
وی گفت: هر چه زودتر ایران بر سر برجام به نتیجه برسد، بهتر است. به هر حال داریم برای دور زدن تحریم‌ها هزینه می دهیم، البته نه اینکه به هر قیمتی بخواهیم مذاکره کنیم. از سوی دیگر به نظر می رسد به نفع طرف اروپا و آمریکا است که الان توافق شود اما مشخص نیست که چرا آمریکا اینقدر معطل می‌کند و معتقدم توافق لنگ اراده سیاسی و انعطاف آمریکایی‌هاست.
لبه مقاومت در برجام به نفع کدام طرف خم می‌شود؟
یک کارشناس مسائل بین‌الملل در ارزیابی خود از روند مذاکرات هستهای اظهار کرد: مذاکرات در واقع وضعیت کبود را از خود به نمایش می گذارد. به این معنا که باید گفت از یک سو دو طرف تقاضای این را دارند که به توافق برسند، از سوی دیگر هر دو طرف بر مواضع خود استوار هستند. این مساله نشان دهنده نوعی اثر سناریوی پیش روی برجام تحت عنوان سناریوی لبه شکننده مقاومت است.
مهدی مطهرنیا با اشاره به چهار سناریو «کیش و مات، قیصر، لبه مقاومت شکننده و آفتاب شتاء» خاطرنشان کرد: در سناریوی لبه مقاومت شکننده هر دو پایتخت‌های تهران و واشنگتن بر مدار الکتریکی مذاکرات، مقاومت ثابت دارند. بنابراین اگر چه از خود بخش قابل توجهی از عقب‌نشینی‌های رسانه‌ای را نشان می‌دهند اما در عمل آمریکا به هیچ وجه حاضر نخواهد شد تحریم‌های متوجه ایران آنگونه که تهران می‌خواهد را مرتفع سازد و مسائل پادمانی مربوط به پرونده ایران را نادیده بگیرد.
تهران تسلیم نمی‌شود
این استاد دانشگاه همچنین بیان کرد: از سوی دیگر تهران هم نمی‌پذیرد آمریکا چیرگی خود را بر تهران حاکم کرده و خواهان آن شود که پرونده هستهای در قالب برنامه جامع اقدام مشترک به پرونده‌های دیگر گسترش یافته و تسلیم خواسته‌های آمریکا شود.
این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: در این میان اروپا به عنوان دستگاه لبه چسبان یا در مدار التکریکی مذاکرات، مقاومت وابسته دارد. به معنای این که اروپایی‌ها با وجود میراث خود تحت عنوان برجام و با وجود نیاز خود به بازار انرژی و صدور گاز و نفت از سوی ایران در بحران اوکراین و نیز با وجود نیاز خود به قرابت با تهران در رقابت با متحد دیرینه خود یعنی آمریکا تلاش دارند برجام را حفظ کنند.
وی همچنین اظهار کرد: باید در نظر بگیریم تلاش جوزپ بورل و دیگر مسئولان سلف او مانند موگرینی، سولانا، اشتون و … در این مسیر نشان دهنده مقاومت وابسته آنها به موضوع پرونده هستهای ایران است که از یک سو وابسته به آینده آنها بوده و از سوی دیگر وابسته به نیاز ایران در رقابت با دیگر کنشگران عرصه بین‌المللی است.
موضع چین و مسکو چیست؟
مطهرنیا تاکید کرد: چین و مسکو نیز دارای مقاومت متغیر هستند و از برگ ایران برای گرفتن امتیاز استفاده می‌کنند تا بازارهای ایران را برای خود پیدا کنند. لذا همواره در سطح تحلیل کلان خود را در برابر آمریکا قرار نمی‌دهند و از طرفی تلاش دارند در برابر آمریکا حمایت مشروط از ایران داشته باشند.
این استاد دانشگاه افزود: در این وضعیت بالطبع اکنون آمریکا و ایران در یک بافت موقعیت واگرایانه قرا گرفته‌اند. دولت آمریکا نگران انتخابات میان دوره‌ای و ۲۰۲۴ است. حتی در انتخابات میان دوره هم پیروز شود تضمینی برای پیروزی در انتخابات ۲۰۲۴ نیست. ضمن این که دولتی که در ایران سر کار است بیش از همه دولت‌های قبل خود مورد توجه مرکز قدرت در ایران قرار دارد و در صورت امضای یک توافق ضعیف گفتمان انقلابی خود را در خطر و دچار ترک ایدئولوژیک می‌بیند.
وی با تاکید بر این که مذاکرات در یک برزخ محتوایی در بحران تصمیم‌گیری قرار گرفته است، گفت: بهترین روش برای آمریکا این است که خود را در برابر تهران کنار بکشد و سازمان‌های بین‌المللی را با تهران مواجه کند. از این رو است که می‌بینیم آژانس در برابر تهران قرار دارد.